Zapukanie komornika do drzwi to wstęp do intensywnej dwustronnej relacji pomiędzy komornikiem a dłużnikiem, w której celem dla jednego będzie odnalezienie majątku i jego spieniężenie, a dla drugiego bronienie się przed czynnościami egzekucyjnymi. Przepisy prawa dające komornikowi uprawnienia do stosowania środków przymusu, takich jak wejście do mieszkania, zajęcie majątku, ingerencja w sferę zawodową dłużnika, siłą rzeczy skazują komornika na konflikt z dłużnikiem. Dłużnik nie broni się dlatego, że tak mu wygodniej, lecz inspirowany jest wewnętrznym przekonaniem, że ktoś chce mu zabrać jego dobytek.

Oczywiście powyższe przekonanie ma charakter mocno filozoficzny. Komornik przychodzi do dłużnika, bo ten dobrowolnie nie wykonał wyroku zobowiązującego do zapłaty na rzecz wierzyciela. Jednakże przysługujące uprawnienia dłużnika do obrony przed komornikiem skonstruowane są w celu ochrony interesu majątkowego dłużnika. To pozwala na wyrażenie przekonania, że obowiązujące przepisy prawa mają za zadanie zapewnić, aby postępowanie egzekucyjne, czyli przymusowe zajmowanie majątku dłużnika na spłatę długów, odbywało się z poszanowaniem praw dłużnika.

Uprawnienia dłużnika nie są na tyle szerokie, że można uniknąć pewnych zagrożeń, z którymi spotykają się dłużnicy, ale na chwilę obecną pozwalają one na zapewnienie należytej ochrony prawnej w trakcie postępowania egzekucyjnego. Ustawowym celem tych przepisów jest także monitorowanie działań komornika, aby wykluczyć nadużycia i nieprawidłowości.

Podstawowymi środkami obrony przed komornikiem są:

• Zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności
• Skarga na czynności komornika
• Wniosek o wstrzymanie się z czynnościami egzekucyjnymi
• Powództwo przeciwegzekucyjne

Zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności dłużnik składa, gdy otrzyma pierwsze pismo od komornika – zawiadomienie o wszczęciu egzekucji. Kiedy można zastosować zażalenie na nadanie klauzuli wykonalności? Pomiędzy wydaniem wyroku a wszczęciem egzekucji jest okres uprawomacniania się orzeczenia sądu. Wyrok jest prawomocny, gdy dłużnik nie odwoła się od wyroku lub gdy przegra sprawę w II instancji. Wierzyciel, który chce skierować sprawę do komornika, musi uzyskać w sądzie klauzulę wykonalności na wyroku. Klauzula wykonalności to taka „zgoda” sądu na prowadzenie egzekucji. W zażaleniu można skarżyć wszelkie nieprawidłowości, jakie zdarzyły się właśnie od wydania wyroku do momentu nadania przez sąd klauzuli wykonalności.

Skarga na czynności komornika to środek prawny, który przysługuje bezpośrednio dłużnikowi w trakcie całego postępowania egzekucyjnego. W skardze na komornika można podnosić wszystkie nieprawidłowości i nadużycia ze strony komornika, a także domagać się zaniechania czynności komorniczych już wykonanych.

Wniosek o wstrzymanie się z dokonaniem czynności egzekucyjnych dłużnik może stosować zawsze wtedy, gdy przed wszczęciem egzekucji spłacił już dług wobec wierzyciela lub uzyskał jakieś odroczenie spłaty od niego, lecz wierzyciel jeszcze nie zdążył poinformować
o tym komornika.

Powództwo przeciwegzekucyjne jest najbardziej skomplikowanym środkiem obrony. Polega na wytoczeniu przeciwko wierzycielowi sprawy w sądzie i oparciu tego powództwa na jednej z trzech przesłanek opisanych w art. 840 kodeksu postępowania cywilnego. Katalog tych przesłanek jest zamknięty, co oznacza, że innych przesłanek nie można wykorzystać w celu osiągnięcia skutków prawnych tego powództwa. Wskutek wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego dłużnik może uzyskać umorzenie postępowania egzekucyjnego lub zmniejszenie kwoty długu. Skomplikowanie tego powództwa związane jest z bezwzględnym posiadaniem bardzo konkretnych zarzutów procesowych, które muszą mieścić się w przesłankach ustawowych definiujących to powództwo.

Oprócz wyżej wskazanych środków obrony pozycję prawną dłużnika kształtuje jego umiejętność przewidywania kolejnych ruchów komornika i odpowiednie reagowanie. Uprawnienia dłużnika określone przez przepisy prawa nie są wystarczające, ale pozwalają na zrealizowanie funkcji ochronnej w trakcie egzekucji.